سماور ذغالی نمادی است که در بهترین نقاشی های ایرانی به عنوان یک سمبل ارزشمند دیده می شود. سمبلی که مشاهده آن به تنهایی، ذهن تماشاچی را به یاد عمق تاریخ و قدمت ایران و ایران زمین متمرکز می نماید. وقتی که به شهر زیبا و تاریخی کاشان که خود یکی از قدیمی ترین و تاریخی ترین شهر های ایران زمین محسوب می شود سفر می کنیم و به دیدار خانه بروجردی ها می رویم، خواهیم دید که بر سر درب خانه بروجردی ها با آن همه قدمت و تاریخی که در خود نهفته دارند، سمبل و نماد سماور ذغالی نقش بسته است. و این تنها نشانه از تاریخ و قدمت سماور ذغالی است. از طرفی تاریخچه سماور ذغالی سماور برنجی و سماور تزئینی به طور لاینفکی به تاریخ ایران و ایران زمین نیز گره خورده است و می توان گفت که به تنهایی بخشی از گذشته و تاریخ ایران می باشد، چرا که وقتی به شهر زیبا و تاریخی غیور مردان لرستان نیز سفر می کنیم، نقش و نگار این نماد تاریخی را بر روی سنگ مزار خان و خان های تاریخ لرستان هم مشاهده می کنیم. با توجه به داستان های تاریخی و زیبای ایران زمین که برگرفته از خاطرات پدربزرگ ها و مادربزرگ های ما است، طبق رسم مهمان نوازی، یکی از اولین رفتارهای میزبان در برابر ورود میهمان روشن کردن سماور ذغالی بود چرا که ایرانیان در تمام جهان به رسم خوش و زیبای مهمان نوازی مشهور می باشند، با گذری در کوچه پس کوچه های قدیمی ایران و اللخصوص محله هایی که کماکان بافت قدیمی و تاریخی دست نخورده ای دارند و خود تصویری از تاریخ ناب ایرانی را نشان می دهند، هنوز در گوشه و کنار خانه هایشان زیبایی و جمال سماور ذغالی وجود دارد و می توانید این شکوه را به تماشا بنشینید.
وقتی به داستان ها و خاطرات بزرگتر هایمان که دنیایی از پند و اندرز و زیبایی است توجه می نماییم مشاهده می کنیم که تعریف از لذت نوشیدن چای با سماور ذغالی در کنار دیگر اعضای خانواده، یکی از زیباترین خاطراتشان است.
خصوصیت های سماور ذغالی
از آنجایی که ریشه واژه سماور (Самовар) را در ادبیات روسی خواهیم یافت اما، این کلمه به دلیل دنیا خاطره ای که به همراه خود دارد در کشور ما جایگزینی پیدا نکرده است. البته سماور ذغالی جزو ساخته های تاریخی ایران می باشد و با شکل و شمایلی دیگر و در قرن 18 میلادی با خروج از کشور ایران به کشور روسیه و با دخالت صنعتگران شهر (تولا) آن به شمایل امروزی مبدل شد. واژه سماور به معنای خود جوش می باشد و در ظاهر آن ظرفی متشکل از مخزن آب را خواهید دید که چون در مجاورت گرما قرار گرفته می شود موجبات ایجاد بخار آب را شامل می شود. این شرایط را می توان آغازی برای تهیه چای در نظر گرفت که در اصطلاح آن را دم کشیدن چای می نامند هر چند که در اصل استفاده از سماور برای دم کشیدن چای نبوده است و این وسیله را برای تهیه جوشانده های طبیعی و دمنوش استفاده می کرده اند. با نگاه به تاریخ سرزمین مان، در بین شهر های ایران اولین زادگاه سماور را شهر خراسان نامیده اند.
نگاهی به تاریخچه سماور ذغالی در ایران
سماور ذغالی با شمایلی دیگری در ایران باستان استفاده میشد. اما زمانی که به دست صنعتگران روسی رسید در دوره حکومت پادشاهی شاهرخ شاه که از نوادگان نادر شاه افشار می باشد، با شمایل جدیدی که امروزه می شناسیم وارد ایران شد و به همین دلیل است که آن را از جمله کالاهای وارداتی می نامند.
در قدیم سماور ذغالی در مهمانی های اشراف و رجال مورد استفاده قرار گرفته می شد و به مرور زمان و با گسترش مصرف آن به بهانه تهیه چای به عنوان یک نوشیدنی مجلسی و خوش طعم، جایگاهی خوبی در بین مهمانی های اشراف و رجال پیدا کرد به طوری که موجبات چشم و هم چشمی بین دربار را نیز شامل شد. نکته مهم این است که در ان زمان دربار و اشراف و حتی رجال تهران از سماور هایی استفاده می کردند که به دست صنعتگران روسی ساخته شده بود. ولی در زمان صدارت امیرکبیر، که در تاریخ به دوران پیشرفت ایران نیز آن زمان معروف می باشد، به دستور امیر کبیر صنعتگران ایرانی مجاب و تشویق به ساخت سماور شدند و موجبات جایگزینی سماوری کاملا ایرانی را با سماور وارداتی ایجاد کردند. به همین دلیل بود که دیگر با گسترش ساخت سماور ذغالی ایرانی، این محصول فقط در بین درباریان و اشراف دیده نمی شد و در همه شهر ها و خانواده های ایرانی سماور ساخت ایران در خانواده های عوام با نام (حمام برنجی) جای خود را باز نمود. در تاریخ ایران و در بین شهر ها، شهر بروجرد از شهر های لرستان را می توان به عنوان اولین مرکز تولید سماور البته به شمایل سنتی در نظر گرفت. بیشتر سماور های تولید شده بروجرد از جنس ورشو و برنج می باشد.
جنس و اندازه سماور ذغالی ایرانی
با توجه به اینکه سماور های ساخت ایران بسیار شکل ساده ای داشت، با پیشرفت ابزار های صنعتی و با توجه به نوع استفاده آن از شرایط تکاملی مناسبی بهره مند شد و در نتیجه صنعتگران ایرانی در شکل و اندازه های متنوعی بسته به کاربرد آن به ساخت و تولید سماور ذغالی ادامه دادند. این دسترسی و کاربرد به جایی رسید که سماور های کوچک را برای مصارف خانگی و سماور های بزرگ را برای مصارفی از جمله قهوه‌خانه ها، رستوران ها، قطار ها، و محیط های اجتماعی در نظر گرفتند.