رازك (1)
Humulus lupulus L.
Family: Cannabaceae
Synonyms: Humulus cordifolius Miq., Humulus vulgaris Gilib.
English name: Hop, Wild hop, Common hop
ريخت شناسي گياه: گياه دو پايه، با دو شكل مختلف، علفي، پيچان. برگها پنجه‌اي، در حاشيه داراي بريدگيهاي سطحي يا دندانه‌دار. گلهاي نر بصورت سنبل گرزن يا خوشه گرزن، گلهاي ماده نيز مانند آنها بصورت سنبل گرزن مجتمع ولي شكل خاص آنها مخروطي و در محور آن برگه‌هايي شامل دو گل كناري يا دو گرزن داراي دو يا سه گل (2).
محل رويش: گلستان (بندر گز، گرگان، زرين گل)، مازندران (بين چالوس و تنكابن)، گيلان (بين رشت و لاهيجان، آستارا، رشت)، آذربايجان (ارسباران) پراكندگي دارد (3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: در مرداد تا شهريور ماه از ساعات اوليه يعني 9 صبح جمع‌آوري مي‌گردد (4).
قسمت مورد استفاده: برگها و گلهاي مخروطي ماده (5).
كاربرد درماني: خواب آور، ضدباكتري موضعي و آرام بخش است. بطور سنتي در بيخوابي، دردهاي عصبي، سوء هاضمه، هيجان زدگي، التهاب مخاط روده بزرگ و بصورت موضعي براي زخمهاي پا بكار مي‌رود (6). اختلالات خلقي مانند اضطراب، هيجان، عصبانيت و بي‌قراري، اخلالات خواب مانند بيخوابي اشتهاآور و افزاينده ترشح شيره معده، در طب سنتي براي دردهاي عصبي، پرياپيسم، التهاب مخاط روده و سردردهاي تنشي و بصورت موضعي در زخم‌ها، التهاب‌هاي پوستي و زخم پا بكار مي‌رود (7).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: رازك دارای اثر آرامبخش می باشد همچنین در بد خوابی عصبی و استرس ها استفاده می شود .به خصوص كه همراه اثرات خواب‌آور و آرام بخش، ضدباكتري، ضدقارچ، مدر، ضدتومور و فعاليت استروژني آن اثبات شده‌اند.
اثرات ضدباكتري: مي‌تواند مانع از رشد باكتري‌هاي گرم منفي و گرم مثبت شود.
اثرات ضدتومور: از طريق فعاليت استروژني مي‌تواند رشد تومور را متوقف كند.
اثر بر تحمل گلوكز: در موش‌هاي سالم تاثير چشمگيري داشته است.
اثرات استروژني: اين اثرات باعث شده است از آن در ساخت كرم‌هاي نرم كننده پوست استفاده شود.
فعاليت آنتي گنادو تروپيك: مهار افزايش استراديول و LH و در نتيجه كاهش پروژسترون (7) رازك به صورت دم كرده با مزه ی تلخ به عنوان مقوی معده ، محرك اشتها و افزایش ترشحات معده كاربرد دارد. اسید های تلخ آن شامل لوپولون و هومولون دارای خواص ضد میكروبی است . در طب عوام از دم كرده ی آن جهت درمان زخم معده و به عنوان ضد ورم مثانه استفاده می شود.
احتياط مصرف: در هنگام عصبانيت، حساسيت‌هاي تنفسي و پوستي، اختلالات قاعدگي، ممكن است سبب عوارض جانبي شود. در استفاده همزمان به همراه ساير داروهاي خواب آور، آنتي سايكوتيك‌ها،يا الكل، استفاده طولاني مدت ممكن است موجب سرگيجه، تغييرات شناختي و علايم يرقان خفيف شود (7). مصرف رازك ممكن است در بعضی افرادحساسیت پوستی ایجاد كند.علت آن مربوط به گرده های گیاه است.
منع مصرف: در دوران بارداري و شيردهي مصرف نشود (6). مصرف آن در زنان مبتلا به سرطان سينه داراي گيرنده استروژن مورد مناقشه و در برخي موارد ممنوع اعلام شده است. در افسردگي نيز ممنوع است (7).
تركيبات شيميايي: فلاونوئيد، اولئورزين، تانن، اسانس، آمينواسيد، اسيد فنليك، تركيبات استروژنيك، تركيبات تلخ (6).
نحوه و ميزان مصرف:
1- دم كرده: 1-5/0 گرم يا 2-1 گرم گل مخروطي ماده گياه خشك، بعنوان خواب‌آور بكار مي‌رود (6).
2- عصاره مائي: به نسبت 1:1 در الكل 45%، 2-5/0 ميلي‌ليتر ميل شود(6).
3- تنتور: به نسبت 5:1 در الكل 60%،2-1 ميلي‌ليتر ميل شود (6).
مصرف غذايي: بعنوان طعم دهنده غذايي بكار مي‌رود (6).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Aust.: Zirkulin Beruhigungs – Tee; Ger.: Bonased-L; Lactidorm (8).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد اول. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 225
3- ولنه ژان. مترجم امامي احمد، شمس اردكاني محمدرضا، نكوئي ناييني نسيم. گياه درماني: درمان بيماري‌ها توسط گياهان. انتشارات راه كمال، 1381: 155
4- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 257 و 258
5- Dent bown. Encyclopedia of Herbs and other uses. 1996: 294
6- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 162
7- Thomson PDR, PDR For Herbal Medicines, 3 rd edition, 2005, 439
8- Sean C Sweetman. Martindale: The complete drug reference. 2002: 1629