زالزالک، وليك (1، 2)
سيسته، کیالک، ، سرخ وليك، سياه وليك، كمار، ماركه، قراقيله، شال وليك، قوچاك
Crataegus SPP.
Family: Rosaceae
English name: Hedgethorn, Hawthorn
ريخت شناسي گياه: درختان و يا درختچه‌هاي غالباً تيغ دار با برگهاي باريك كم و بيش بريده. گلها مجتمع در گل آذين چتر، منشعب. گلها سفيد رنگ. ميوه شفت، تخم مرغي يا كروي، با تاجي از دندانه‌هاي باقيمانده از كاسبرگها (3). بايد توجه داشت از اين جنس گونه‌اي كه در ايران بيشتر مصرف دارويي دارد Microphylla مي باشد (4).
محل رويش: در دامنه‌هاي البرز، حوالي تهران، دره چالوس، كندوان، مازندران، گيلان، آستارا، گرگان، خراسان، اراك، مودره، اروميه و بروجرد مي‌رويد (2، 3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: ميوه در طول شهريور و سرشاخه‌هاي گلدار در فروردين تا خرداد ماه جمع‌آوري مي‌شود (4).
قسمت مورد استفاده: برگ، گل و ميوه (5).
كاربرد درماني: تقویت کننده عضله قلب به خصوص در سالمندان، بهبود خون رسانی به قلب و سایر اندام ها، پایین آورنده فشارخون، آنتی آریتمی. تحقیقات نشان داده است كه اثرات مهم گیاه مربوط به فلاونوئیدها و پروآنتوسیانیدین‌هاست كه به مقدار زیاد در گياه وجود دارند . این تركیبات از شكنندگی مویرگ‌ها جلوگیری می‌كنند.
اين گیاه اثرگليکوزيدهای قلبی راتشديد ميکند. فلاونوئيدهای عمده گياه کراتاگوس گردش خون عروق کرونر را افزايش می دهند. فلاونوئيدهای گياه کراتاگوس درحفظ کلاژن جدار عروق بسيار کارامد بوده و در نتيجه عروق را در مقابل پلاکهای آترواسکروزی حفظ می نمايند. اين دارو همچنين دارای اثر ملايم ديورتيکی می باشد دانه‌های سرخ ولیك قادر به كاهش اسید اوریك و درمان نقرس می‌باشند.
سرخ ولیك در كاهش فشار خون، حمله‌های قلبی، كاهش كلسترول سرم و تقويت حركات قلب بسیار موثر است و به طور گسترده‌اي در اروپا براي كاهش فشار خون و به عنوان مقوی قلب مصرف می‌شود. از نظر كلینیكی داروی مناسبی برای پرفشاری خون، تصلب شرائین و احتقان قلب، ضعف عضلات قلب و نارسایی كرونر و هم چنین ضد برادی كاردی مي‌باشد و همچنين اضطراب و بي‌خوابي مصرف مي‌شود (6).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: بواسطه اجزاء فلاونوئيدي و پروسيانيدين، موثر در سيستم قلب و عروق است و سبب افزايش جريان خون قلبي مي‌شود. در سر، عضلات اسكلتي و كليه، افزايش و در پوست و مجاري گوارشي، كاهش جريان خون محيطي را سبب مي‌گردد. اثر كاهش دهندگي فشار خون را از طريق رسپتورهاي آدرنرژيك، موسكاريني و هيستاميني اعمال مي‌كند. بواسطه حضور پروسيانيدين اثر كرونوتروپيك منفي، اينوتروپيك مثبت و مهار رسپتور بتا – آدرنرژيك دارد. عصاره گياه سبب كاهش كار بطن چپ، كاهش ضريب مصرف اكسيژن، افزايش غلظت اكسيژن خون قلبي و نهايتاً باعث كاهش مصرف اكسيژن و متعادل شدن متابوليسم اكسيژن مي‌گردد (7).
احتياط مصرف: تهوع، خستگي، تب بالا و بثورات پوستي در دستها بعنوان عوارض جانبي مصرف اين گياه گزارش شده است (5).
منع مصرف: در بارداري و شيردهي مصرف نشود (7).
تركيبات شيميايي: آمين، فلاونوئيد، تانن، گليكوزيدهاي سيانوژنيك، ساپونين (7).
نحوه و ميزان مصرف:
1- دم كرده: 1 قاشق مرباخوري گل گياه در نصف فنجان آب، 5/1-1 فنجان در روز ميل شود.
2- تنتور: به صورت تنتور گياهي ميل شود.
3- جوشانده: 1 قاشق مرباخوري در نصف فنجان آب سرد بريزيد و بعد از گذشت 8-7 ساعت، 5/1-1 فنجان در روز ميل شود (8).
مصرف غذايي: بعنوان طعم دهنده غذايي بكار مي‌رود (7).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Fr.: Aubeline; Crataegol; Ger.: Adenylocrat; Crataegutt; Pflanzendragees Weibdorn; Kneipp(9).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد دوم. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 548
3- قهرمان، احمد. فلور ايران (جلد 1). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، 1362: 168
4- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 276
5- ضيايي، علي. احتياط مصرف و تداخلات گياهان دارويي. نشر طبيب، 1384: 89
6- Daniel M. Medicinal Plants. 2006: 160
7- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 157
8- John B. Lust. The Herb Book. 1974: 210
9- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Extra Pharmacopoeia. 2002: 1600