زعفران (1)
Crocus sativus L.
Family: Iridaceae
Synonyms: Crocus officinalis (L.) Honck.
English name: Saffron, Crocus
ريخت شناسي گياه: ريشه‌ها برخي معمولي و صاف، برخي رشته‌اي شكل، ضخيم و مانند فنر لوله شده و پيچ خورده. ريشه‌ها فاقد تارهاي كشنده، كشيدن غده به عمق خاك با لوله شدن و پيچ خوردن آنها است. احتمالاً برگها باريك و دراز (2، 3).
محل رويش: اين گونه در مناطق مختلف استان خراسان كشت مي‌شود (1) و در مناطق مختلف بصورت كاشته شده وجود دارد (4).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: در اواخر مهر تا اوايل آذر ماه، صبح زود قبل از طلوع آفتاب جمع‌آوري مي‌شود (3).
قسمت مورد استفاده: كلاله (4).
كاربرد درماني: در دوزهاي كم، زعفران بعنوان ضد گرفتگي عضلاني، مقوي قلب، ضدعفوني كننده، ضدهيستري، معرق، آرامبخش، مقوي معده و اشتهاآور بكار مي‌رود (5، 6).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: سبب مهار تجمع پلاكتي و سنتزايكوزانوئيدها در پلاكتهاي خون انسان مي‌گردد(7). زعفران اثرات آنتي اكسيدان، ضد تومور، پيشگيري كننده از سرطان، ضد افسردگي، ضد درد و ضد التهاب، ضد تشنج، كاهنده چربي خون و فشار خون بالا، مشهي (aphrodisiac)، ضد ميكروبي، تقويت كننده يادگيري و حافظه و دستگاه ايمني داشته است (8).
احتياط مصرف: اين گياه اثر سمي بر روي سيستم اعصاب مركزي و همچنين كليه‌ها دارد. مصرف در دوزهاي بيشتر از زعفران 12-10 گرم در انسان بسيار سمي و كشنده است (9).
منع مصرف: در دوران بارداري مصرف نشود (9).
تركيبات شيميايي: گليكوزيد (كروسين)، روغن چرب، ويتامين (B1, B2)، نشاسته، كاروتن، اسانس (سافرانول)، گليكوزيدهاي تلخ (پيكروكروسين)، گزانتوفيل (6، 10).
نحوه و ميزان مصرف: دم كرده: 8-6 عدد كلاله گياه در نصف فنجان آب، حدود 1-5/0 فنجان در روز ميل شود (9).
مصرف غذايي: FAO و WHO اين گياه را به عنوان چاشني، طعم دهنده، ماده رنگي و مواد افزودني غذايي معرفي مي‌نمايند (5، 11).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه: بصورت تركيب موجود مي‌باشد:
Fr.: Delabarre; Ger.: Infi – traet N; Schwedentrunk mit Ginseng; Spain: Dentol Topico; Dentomicin (6).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد چهارم. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 489
3- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 280
4- امامي، احمد. شمس اردكاني، محمد رضا. مهرگان، ايرج. فرهنگ مصور گياهان دارويي. مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي . دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، 1383: 101
5- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Extra Pharmacopoeia. 2002: 1029
6- James A. Duke. CRC Handbook of Medicinal Herbs 1989: 148, 149
7- Prostaglandins Leukot Essent fatty Acids 1989 Jul; 37 (1): 57-64
8- Wien Med Wochenschr. 2007; 157 (13-14): 315-9
9- John B. Lust. The Herb Book. 1974: 332
10- Anderw Chevallier. The Encyclopedia of Medicinal Plants. 1996: 194
11- Dent bown. Encyclopedia of Herbs and other uses. 1996: 268