تاتوره (1)
داتوره
Datura stramonium L.
Family: Solanaceae
Synonyms: Datura bernhardii Lundstr.
English name: Thorn-apple, Jimpson – weed datura, Devil’s apple
ريخت شناسي گياه: گياهي يكساله يا چند ساله، ارتفاع 30 تا 130 سانتيمتر. ريشه مستقيم داراي انشعابات فراوان و به رنگ سفيد. برگها فاقد كرك و به رنگ سبز روشن و اطراف آن با بريدگيهاي كم و بيش عميق. گلها سفيدرنگ. ميوه كپسول، گوشتي و حجره دار و سطح خارجي آن داراي برجستگي (2).
محل رويش: مازندران (چابكسر، جاده كندوان)، گيلان (بندر انزلي)، آذربايجان (اردبيل، خمارلو، اصلانه وز، ارسباران، هشتيجان، خلخال)، چهارمحال و بختياري (شهر كرد، اردل)، تهران (دربندسر)، خراسان، بلوچستان (105 كيلومتري زاهدان، خاش، صندوقداران) پراكنش دارد (3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: جمع‌آوري برگ از خرداد تا شهريور ماه و معمولاً تا سه مرتبه انجام مي‌گيرد. دانه از اواسط تيرماه برحسب زمان بذرافشاني جمع‌آوري مي‌گردد (4).
قسمت مورد استفاده: برگ و دانه (5).
كاربرد درماني: در نفخ، افزايش اسيد معده و سل مصرف مي‌شود (6). علاوه بر اين در درمان آسم، سرفه، سياه سرفه، برونشيت، آنفلوانزا، علائم كاتارال شديد، احتقان و آبريزش از چشم و بيني به كار مي‌رود. همچنين براي كنترل درد، آسم، تنگي نفس و سرفه و بصورت موضعي در درمان روماتيسم مفصلي بكار مي‌رود (7).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: گياه داراي اثرات گشاد كنندگي مردمك چشم، افزايش دهنده ترشح بزاق و شل كننده عضلات صاف است (6). آلكالوئيدهاي اين گياه خاصيت پاراسمپاتوليتيك داشته و عوارض آنتي كولينرژيك مانند افزايش ضربان قلب و گشاد شدن مردمك چشم گزارش شده است (8). اسكوپولامين مسئول بيشتر اين تأثيرات مي‌باشد (7).
احتياط مصرف: علامت سميت با اين گياه بعلت آلكالوئيدها هيوسين و آتروپين عبارتند از: تاري ديد، گشادي مردمك، سرگيجه، توهم و در بعضي از موارد تا مرحله جنون پيش مي‌رود(6). بيماران مبتلا به احتباس ادراري يا تنگي عروق كرونر با احتياط مصرف نمايند (7).
منع مصرف: در صورت شك به گلوكوم يا استقرار آن، ايلئوس پاراليتيك (فلج روده)، تنگي پيلور، بزرگي پروستات، تاكيكاردي (زيادي ضربان قلب) و ادم حاد ريوي (7).
تركيبات شيميايي: برگها و دانه‌ها حاوي آلكالوئيدهاي تروپان (آتروپين، هيوسيامين، هيوسين و اسكوپولامين) مي‌باشند. دانه همچنين داراي اسيدهاي چرب و مواد غيرصابوني شونده (سيتوسترول) نيز مي‌باشند. تركيبات ديگر گياه شامل فلاونوئيدها، كومارينها و تاننها مي‌باشند (9).
نحوه و ميزان مصرف: 1- در گذشته مصرف خوراكي آن به صورت 75 ميلي‌گرم در روز بود (9).
2- دوز كشنده تخميني آتروپين و اسكوپولامين در بزرگسالان به ترتيب 10 و 4 ميلي‌گرم مي‌باشد (9).
مصرف غذايي: گزارشات سميت گياه براي انسان بسيار بيشتر از حيوانات مي‌باشد (9).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Multi – ingredient: Austral: Potassium Iodide and Stramonium Compound (10).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. فلور ايران (جلد 1). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، 1362: 163
3- امامي، احمد. شمس اردكاني، محمد رضا. مهرگان، ايرج. فرهنگ مصور گياهان دارويي. مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي . دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، 1383: 110
4- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 216
5- John B. Lust. The Herb Book. 1974: 237
6- James A. Duke. CRC Handbook of Medicinal Herbs 1989: 161
7- Thomson PDR, PDR For Herbal Medicines, 3rd Edition, 2005, 474
8- JSAFR Vet Assoc 1998 MAZ; 69 (1): 27-9
9- Fetrow CW, Avila Juan R. Professional's Handbook of Complementary & Alternative Medicines. Springhouse: Springhouse. 2001: 428-9
10- Sean C Sweetman. Martindale: The complete drug reference. 2002: 1627