شيرين بيان (1)
Glycyrrhiza glabra L.
Family: Fabaceae(Papilionaceae)
Synonyms: Glycyrrhiza glabra var. glabra, Glycyrrhiza glabra var. glandulifera (Waldst. & Kit.) Boiss.
English name: Liquorice, Common licorice, Spanish liquorice
ريخت شناسي گياه: بوته‌هاي با بن چوبي، فاقد كرك، سبز رنگ، پايا، ارتفاع 100-50 سانتيمتر. برگها شانه‌اي با برگچه‌هاي چسبناك. گلها به رنگ آبي يا آبي متمايل به ارغواني، داراي دو لبه، با تقسيمات خطي و نيزه‌اي. ميوه نيام، فاقد كرك و شامل 6-3 دانه (2).
محل رويش: در كرمان، اراك، كرمانشاه، خراسان، اطراف رشت (بين منجيل و رستم آباد)، بين اروميه و تبريز، بين شيراز و اصفهان پراكندگي دارد (2).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: خارج كردن ريشه و ريزوم گياه از زمين در سال سوم، در فصول پاييز و زمستان هنگامي كه برگها در حال ريختن هستند به كمك وسايل مكانيكي انجام مي‌گيرد (3).
قسمت مورد استفاده: ريشه‌هاي چند ساله (4).
كاربرد درماني: خلط آور، ضد گرفتگي عضلاني، ضدالتهاب و ملين خفيف است و در آديسون، زخم دوازدهه، زخم معده، برونشيت و نارسايي اوليه قشر غده فوق كليه مصرف مي‌شود (5).
همچنين در درمان سرفه، برونشيت، گاستريت، يبوست، به منظور افزايش شير صرع، عفونت و التهاب‌هاي گوارشي و ادراري و تناسلي، بيماري‌هاي پوستي به شكل موضعي، درد معده، سردرد، برونشيت، بيماري چشم، گلودرد، به صورت موضعي براي زخم‌ها و بريدگي‌ها، گلودرد، كفگيرك، بيماري طحال، سرفه‌هاي خشك و دهيدراتاسيون كاربرد دارد (6).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: گلیسیریزین روی هیپرکالمی وابسته به کاهش میزان رنین به دنبال کاهش آلدوسترون در دیابت ملیتوس،عصاره ریشه شیرین بیان می تواند باعث مهار فعالیت 11 بتاهیدروکسی استروئید دهیدروژناز که کورتیزول را به کورتیزون تبدیل می کند شود.همچنین از اشغال گیرنده های میترالوکورتیکوئیدی توسط گلوکوکورتیکوئیدهای اندوژن در کلیه محافظت می نماید.بنابراین ریشه شیرین بیان در بیماران دیابتی می تواند برای درمان هیپرکالمی وابسته به هیپوآلدوسترونیسم بدون اثر سوء مورد استفاده قرار گیرد ( 7).فلاونوئیدهای هیدروفوبیک شیرین بیان چربی شکمی و قند خون را کاهش می دهد،که احتمالا این اثر از طریق فعالیت تزایدی گیرنده های گاماپراکسیزومی اثر خود را اعمال می کند ( 8).همچنین به طور عمده در کاهش تولید ملانین و در نتیجه کاهش هیپرپیگمانتاسیون مؤثر می باشد.تأثیر مثبت عصاره این گیاه در اختلالات دستگاه تنفس مانند سرفه و آبریزش بینی،اختلالات دستگاه گوارشی مانند زخم های معده و اثنی عشر و التهابات ناشی از گاستریت،تأثیر ضد سرطانی روی سلول های ملانوم و سلول های سرطانی معده از طریق ایجاد Apoptosis ،تأثیرات ضد ویروس علیه ویروس های آنفولانزا،SARS ،هپاتیت B،تبخال و HIV ثابت شده است.تحقیقات نشان می دهد عصاره این گیاه در بهبود درماتیت آتوپیک و کاهش التهاب و ضایعات ناشی از اشعه ماوراء بنفش اثر دارد (15-9).ترکیبات غیرپروتئینی موجود در ریشه گیاه شیرین بیان،ترکیبات اتانولی،فنولی،فلاونوئیدی و پلی ساکاریدی موجب آپوپتوز سلول می شود و می تواند از رشد سلول های سرطانی جلوگیری کند.تحقیقات ثابت کرده است که عصاره اتانولی ریشه این گیاه بر روی تکثیر سلولی و آپوپتوز سلولی در سلول های MCF-7 موجب جلوگیری از رشد این سلول ها در مرحله G1 و برانگیختن آپوپتوز در این سلول ها می گردد.فلاونوئید گیاه اثر ضد کارسینوژنیک دارد و باعث آپوپتوز در سلول های هپاتوما و ملانوما می شود،و همچنین از رشد سلول های لوسمی مونوبلاستی جلوگیری می کند.ترکیب 4،2،4 تری هیدروکسی کالکون (ایزولیکورتیجنین) شیرین بیان با اثر حفاظتی موجب کاهش توان زیستی و افزایش آپوپتوز در سلول های سرطان پروستات می شود.فلاونوئیدها و ترکیبات پلی فنولی گیاه جزء عوامل شیمی درمانی هستند که چرخه رشد سلول های توموری را در چند مرحله مورد تهاجم قرار می دهد (20-16).شیرین بیان از طریق مهار فسفودی استراز 3 موجب اثرات ضد اسپاسمی در مجاری گوارشی و تسکین درد احشایی می شود.عصاره آبی-الکلی آن از طریق افزایش فاکتورهای دفاعی مخاط معده موجب بروز فعالیت های ضد زخم معده می شود،بنابراین عصاره این گیاه برای درمان زخم معده و رفع اسپاسم مجاری گوارشی مفید است.شیرین بیان بر سیستم غدد درون ریز بدن تأثیر می گذارد و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خون را کاهش دهد و اثبات شده است که لیکوریک یا ریشه خشک شیرین بیان اثرات افزایش ترشح سرتونین و پروستاگلاندین در معده را دارد و اثرات ضد تورم معده را از این طریق اعمال می کند (24-20).ترکیب گلیسیریزیک اسید در برابر طیف وسیعی از ویروس ها نظیر هرپس سیمپلکس (HSV-1)،واریسلازوستر (VZV)،سایتومگالوویروس (CMV)،ویروس هپاتیت A، B و C و ویروس HIV اثر ضد ویروسی فعال نشان داده است.این ترکیب در درمان هپاتیت مزمن کبدی در بیمارانی که به درمان با اینترفرون جواب نمی دهند استفاده می شود.گلیسیریزین موجود در شیرین بیان ترشح آنتی ژن سطحی HbsAg و ویروس هپاتیت C را در بیماران مبتلا به HBV مهار می کند و این ترکیب گیاهی قادر است به سلول های کبدی متصل شود و بیان آنتی ژن HBV را تغییر دهد و سیالیشن HbsAg را مهار کند.گلیسیریزین در سلول های کبدی آلوده به هپاتیت A ،سبب مهار بیان آنتی ژن ویروس می شود،که از طریق کاهش در بار منفی در سطح سلولی و یا کاهش در ویسکوزیته غشای سلولی سبب مهار ورود ویروس به داخل سلول می شود.همچنین می تواند سبب کاهش ترنس آمینازهای سرم در هپاتیت C شود،اما به دنبال قطع مصرف آن ممکن است میزان آن ها مجددا افزایش یابد ( 32-25).شیرین بیان به طور بارزی سطوح کلسترول،LDL و تری گلیسرید خون را کاهش داده و HDL را افزایش می دهد و آسیب آترواسکلروتیک آئورت را کم می کند،بنابراین شیرین بیان از پیشرفت آترواسکلروزیس جلوگیری می کند ( 33).گلیسریزین عمل ضد انعقادی دارد و از تشکیل ترومبین جلوگیری می کند،همچنین از تجمع پلاکت ها جلوگیری می کند ( 30،31).گلابریدین به عنوان ایزوفلاون ریشه شیرین بیان در مقابل ترکیبات لیپوپلی ساکاریدی باکتری های گرم منفی دارای اثرات ضد میکروبی،ضد التهابی و محافظتی از قلب و عروق می باشد،که این اثر از طریق مهار فاکتور هسته ای KB- و در نتیجه مهار بیان ژن iNOS و تولید نیتریک اکساید صورت می گیرد ( ).فلاونوئیدهای شیرین بیان باعث مهار ترشح ائوتاکسین از فیبروبلاست های ریه جنین انسان شده و از این طریق مانع تجمع ائوزینوفیل ها در محل التهاب مجاری هوایی می شوند ( 25).همچنین برخی از فلاونوئیدهای شیرین بیان فیتواستروژن بوده که شبیه استرادیول،سیتم سروتونرژیک را تحت تأثیر قرار داده و از بازجذب مجدد سروتونین در مغز جلوگیری می کند ( 26).
احتياط مصرف: به خاطر اثرات شبه مينرالوكورتيكوئيدي سبب احتباس آب و سديم و كمبود پتاسيم مي‌شود و نيز باعث تهوع و كاهش اشتها مي‌گردد (7، 8). مصرف مزمن آن تحت نظارت پزشك مجرب صورت گيرد. مصرف طولاني آن ممكن است سبب افزايش فشار خون، ادم، عوارض قلبي سودوهيپرآلدوسترونيسم و هيپركورتيزوليسم، احتباس سديم يا اختلال الكتروليت‌ها مثل هيپرناترمي و هيپوكالمي و در نتيجه هيپوتوني، ضعف عضلاني، فلج شل و در موارد نادر ميوگلوبينوري گردد. تاكنون 2 مورد انسفالوپاتي هيپرتانسيو گزارش شده است. عوارض و اختلالات بينايي تا كنون در 5 نفر مشاهده شده است. افزايش وزن كمابيش مشاهده مي‌شود (6).
منع مصرف: هپاتيت مزمن، بيماري كلستاتيك كبد، سيروز، نارسايي كليوي شديد، ديابت شيرين، آريتمي، هيپرتانسيون، هيپرتوني، هيپوكالمي، مصرف تنباكو و شيرين بيان سبب مسموميت با اين گياه مي‌شود (6).
تركيبات شيميايي: كومارين، فلاونوئيد، ترپنوئيد (گليكوزيد گليسيريزين)، اسانس، آمينواسيد، صمغ، نشاسته، استرول، ساكاريد .
نحوه و ميزان مصرف:
1- جوشانده: 4-1 گرم پودر ريشه، سه بار در روز ميل شود.
2- عصاره مائي: 2-6/0 گرم مصرف شود .
مصرف غذايي: بعنوان طعم دهنده غذا بكار مي‌رود .
نام تجاري داروي موجود در ايران: فرآورده‌هاي تركيبي آلتادين، آنتي ديابتيك، انوكسولون، د – رگليس، رازين، رگليس معطر، رگليسيدين، شيرينوش، ليكوفار، ماسومنت، منتازين .
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Fr.: Trio D; Ger.: Fichtensirup N; Lakniment Neu; Suczulen mono; Ulgastrin Neu (11).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. فلور ايران (جلد 18-1). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، 1362: 52
3- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 314
4- امامي، احمد. شمس اردكاني، محمد رضا. مهرگان، ايرج. فرهنگ مصور گياهان دارويي. مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي . دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، 1383: 145
5- Member of the scientific committee. The British Herbal Medicine. 1996: 104, 105
6- Thomson PDR. PDR For Herbal Medicines. 3 rd edition. 2005: 510
7-Murakami T,Uchikawa T,Effect of glycyrrhizine on hyperkalemia due to hyporeninemic hypoaldosteronism in diabetes mellitus.Life sci,1993;53 (5):63-8.
8-Bekhrady R.New Herbal therapy,Publication of Islamic development office.2003.[farsi].
9-Sekizawa T, Yanagi K, Itomyata Y,Glycyrrhizin increases survival of mice with herpes simplex encephalitis. Acta virologica. 2001; 45: 51-4.
10-Sasaki H, Takei M, Kobayashi M et al.Effect of glycyrrizin an active component of licorice roots on HIV replication in cultures of peripheral blood mononuclear cell from HIV seropositive patients.Pathobiology. 2002; 70: 229-36
11-Saeedi M, Morteza-semnani K, Ghoreishi M. R. The treatment of atopic dermatitis
with licorice gel. J Dermatol treat. 2003;14: 153-7.
12-Morgan AG, Mc Adam W. A. F, pacsoo C.et al. A Comparison between cimetidine and caved-s in the treatment of gastric ulceration and subsequent maintenance therapy. Gut. 1982; 23: 545-51
13-Kassir ZA. Endoscopic controlled trial of four drug regimens in the treatment of chronic duodenal ulceration. Irish Med J. 1985; 78: 153-6.
14-Bardhan KD, cumberlond. D. C, Doxan R. D. et al. Clinical trial of deglycyrrihizinised licorice in gastric ulcer. Gut. 1978; 19: 779-82.
15-Badam I. In vitro antiviral activity of indigenous glycyrrhizin, licorice and glycyrrhizic acid (Sigma) on Japanese encephalitis virus. J Communication disorders. 1997; 29: (2) 91-92.
16-Shimizu N, Tomoda M, Takada K, Gonda R. The core structure and immunological activities of glycyrrhizan UA, the main polysaccharide from the root of Glycyrrhiza uralensis. Chem Pharm Bull (Tokyo) 1992; 40(8): 2125-8.
17-Jung JI, Lim SS, Choi HJ, Cho HJ, Shin HK, Kim EJ, et al. Isoliquiritigenin induces apoptosis by depolarizing mitochondrial membranes in prostate cancer cells. J Nutr Biochem 2006; 17(10): 689-96.
18-Rossi T, Benassi L, Magnoni C, Ruberto AI, Coppi A, Baggio G. Effects of glycyrrhizin on UVB-irradiated melanoma cells. In Vivo 2005;19(1): 319-22.
19-Hsu YL, Kuo PL, Lin LT, Lin CC.Isoliquiritigenin inhibits cell proliferation and induces apoptosis in human hepatoma cells.Planta Med 2005; 71(2): 130-4.
20-Blumenthal M, Goldberg A and Brinckmann J. Herbal Medicine, Expanded Commission E Monographs. 1st ed. Integrative Medicine Communications. USA. 2000, pp: 233 - 5.
21-Colalto C. Herbal in traction on absorbtion of drugs: Mechanisms of action and clinical risk assessment. Pharmacol Res. 2010; 62: 207 - 27.
22-Jalilzadeh-Amin G, Najarnezhad V, Anassori E, Mostafavi M, Keshipour H. Antiulcer properties of Glycyrrhiza glabra L. extract on experimental models of gastric ulcer in mice. Iranian Journal of Pharmaceutical Research.2015;14(4):1163-1170.
23-Mauricio I, Francischetti B, Monteiro RQ, Guimarães JA. Identification of glycyrrhizin as a thrombin inhibitor.Biochemical and biophysical research communications. 1997;235(1):259-263.
24-. Kang JS, YoonYD, Cho IJ, Han MH, Lee CW, Park S-K, et al. Glabridin, an isoflavan from licorice root, inhibits inducible nitric-oxide synthase expression and improves survival of mice in experimental model of septic shock. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 2005; 312(3):1187-1194.
25-Baba M, Shigeta S. Antiviral activity of glycyrrhizin against varicella-zoster virus in vitro. Antiviral Res. 1987; 7: 99-107.
26-Sato H, Goto W, Yamamura J, Kurokawa M, Kageyama S, Takahara T, Watanabe A, Shiraki K. Therapeutic basis of glycyrrhizin on chronic hepatitis B. Antiviral Res. 1996; 30: 171–177.
27-Arase Y, Ikeda K, Murashima N, Chayama K,Tsubota A, Koida I, Suzuki Y, Saitoh S, Kobayashi M, Kumada H. The long term efficacy of glycyrrhizin in chronic hepatitis C patients. Cancer 1997; 79: 1494-1500.
28-Utsunomiya T, Kobayashi M, Pollard RB, Suzuki F. Glycyrrhizin, an active component of licorice roots, reduces morbidity and mortality of mice infected with lethal doses of influenza virus. Antimicrob. Agents. Chemother. 1997; 41: 551-556.
29-Ito M, Nakashima H, Baba M, Pauwels R, De Clercq E, Shigeta S, Yamamoto N. Inhibitory effect of glycyrrhizin on the in vitro infectivity and cytopathic activity of the human immunodeficiency virus [HIV (HTLV-III/LAV)].Antiviral Res. 1987; 7: 127-37.
30-Ito M, Sato A, Hirabayashi K, Tanabe F,Shigeta Sh, Baba M, De Clerq E, Nakashima H, Yamamoto N. Mechanism of inhibitory effect of glycyrrhizin on replication of human immunodeficiency virus (HIV). Antiviral Res.1988; 10: 289-298.
31-Okuno M, Kojima S, Moriwaki H.Chemoprevention of hepatocellular carcinoma:concept, progress and perspectives. J.Gastroenterol. Hepatol. 2001; 16: 1329-1335.
32-Van Rossum TGJ, Vulto AG, De Man RA,Brouwer JT, Schalam SW. Glycyrrhizin as a potential treatment for chronic hepatitis C. Aliment. Pharmacol. Ther. 1998; 12: 199-205.
33-Ajay M, Achike FI, Mustafa MR. Modulation of vascular reactivity in normal, hypertensive and diabetic rat aortae by a non-antioxidant flavonoid.Pharmacological research. 2007;55(5):385-391.