گل راعی (1)
گل شهناز، هوفاريقون، گل چایی، گل هزارچشم، گل تره (2)
Hypericum perforatum L.
Family: Hypericaceae
Synonyms: Hypericum assurgens Peterm. ex Rouy, Hypericum perforatum var. lineolatum (Jord.) Hayek
English name: St. John's-wort, Perforated Hypericon, Common St. John's-wort
ريخت شناسي گياه: گياهي پايا، فاقد كرك، در پايه چوبي، طول 80 سانتيمتر. ساقه ايستاده، در پايين چوبي، برگها تخم مرغي، دراز پهن، يا خطي در سطح زيرين كم رنگ، شامل نقاط شفاف سوراخ مانند با حاشيه‌اي سياه. داراي گلهاي زرد درخشان، نسبتاً بزرگ، مجتمع در گل آذين وسيع پانيكولي (2).
محل رويش: در تهران واطراف، دشت كرج، دره چالوس، لاهيجان، تالش، بهشهر، اروميه، ديلمان، كوه الوند، نهاوند، بروجرد پراكندگي دارد (3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: سرشاخه‌هاي گلدار از خرداد تا تير ماه جمع‌آوري مي‌گردد (3).
قسمت مورد استفاده: سرشاخه‌هاي گلدار گياه (4).
كاربرد درماني: اضطراب، خلق افسرده، التهاب پوست، تروماهاي غير نافذ در پوست – زخم‌ها و سوختگي‌ها، بيماري‌هاي رواني، خلق پايين و خستگي‌هاي عصبي، ضد كرم، برونشيت، آسم، بيماري كيسه صفرا، گاستريت، اسهال، شب ادراري، نقرس، روماتيسم، سوء هاضمه، درد عضلاني و التهاب لوزه (5).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: فلاونوئیدهای موجود در این گیاه (کوئرسیتین ، آمنتوفلاون ) همراه با پسودوهیپریسین و هایپرفورین ترکیبات اصلی ضد التهاب در گیاه گل راعی هستند. این ترکیبات مهار تولید واسطه های پیش التهابی نظیر پروستاگلاندین ، فاکتور نکروز دهنده ی تومور آلفا و اینترلوکین را از خود نشان می دهند. هایپرفورین یک مهارکننده ی دو منظوره سیکلواکسیژناز – 1 و 5 – لیپوکسیژناز عمل می کند (6). این گیاه می تواند به عنوان یک داروی خانگی محبوب در بهبود جراحات ، سوختگی های سطحی و همچنین زخم های داخل معده به کار رود (7). هایپیران از جمله داروهای گیاهی است که خواص ضد افسردگی دارد. این دارو از عصاره ی هیدروالکلی گل راعی به دست می آید و حاوی 25/0 میلی گرم هایپریکوم است. هایپریکوم به دلیل داشتن هایپریسین و فلاونوئیدها دارای اثرات آرامبخش ، مسکن و ضد التهاب می باشد. مکانیسم عمل هایپیران در درمان افسردگی از طریق ایجاد وقفه در بازجذب سروتونین و آزادسازی دوپامین صورت می گیرد (9، 8). در واقع هایپیران از طریق مهار آنزیم منوآمین اکسیداز موجب بروز اثر ضد افسردگی می گردد. از این رو نحوه ی عمل هایپیران بر روی افسردگی را مشابه فلوکسیتین می دانند (10).
احتياط مصرف: عوارض گوارشي، احساس پري يا يبوست، حساسيت به نور، ادم قلبي، بي قراري، پرادراري، سردرد، عود مانيا، هيپومانيا، اضطراب و اسكيزوفرني، افزايش مختصر TSH (5). مصرف این گیاه موجب حساسیت نوری در انسان می شود ، بنابراین در صورت مصرف زیاد گل راعی و یا داروهای مشتق شده از آن باید از قرار گرفتن در معرض نور شدید آفتاب خودداری شود.بنابراین مصرف همزمان این گیاه با داروهایی که توانایی ایجاد این حالت را دارند مثل امپرازول ، پیروکسیکام ، فنوتیازین ها ، سولفونامیدها و تتراسایکلین زمینه ی ایجاد این حساسیت را بیشتر می کند . و افرادی که به طور همزمان این دو گروه دارو را با هم مصرف می کنند به مدت طولانی در معرض نور خورشید نباید قرار بگیرند.
منع مصرف: مصرف در دوران بارداري و شيردهي، سابقه حساسيت به نور يا حساسيت به اين گياه توصيه نمي‌شود (5).
تركيبات شيميايي: اسانس، تركيبات آنتراكينوني، فلاونوئيد (4، 6).
نحوه و ميزان مصرف:
1- جوشانده: 4-2 گرم گياه خشك سه بار در روز ميل شود (4).
2- عصاره مائي: به نسبت 1:1 در الكل 25%، 4-2 ميلي‌ليتر سه بار در روز ميل شود (4).
3- تنتور: به نسبت 1:10 در الكل 45%، 4-2 ميلي‌ليتر، سه بار در روز ميل شود (4).
مصرف غذايي: بعنوان طعم دهنده غذايي بكار مي‌رود (4).
نام تجاري داروي موجود در ايران: فرآورده‌هاي تركيبي پروفوران، هايپيران (11).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Ger.: Aristo; Aristoforat; Hyperforat; UK.: Kira (12).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. فلور ايران (جلد 3). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، 1362: 113
3- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 329
4- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 250
5- Thomson PDR. PDR For Herbal Medicines. 3 rd edition. 2005: 767
6-Albert, D., Zündorf, I., Dingermann, T., Müller,W.E., Steinhilber, D., Werz, O. Hyperforin is a dual inhibitor of cyclooxygenase-1 and 5-lipoxygenase. 2002. Biochemical pharmacology. 64(12): p. 1767-1775.
7- Süntar, I., Akkol E.K., Keleş, H., Oktem. A., Can K.H., Yeşilada E. A novel wound healing ointment: a formulation of Hypericum perforatum oil and sage and oregano essential oils based on traditional Turkish knowledge. 2011.Journal of Ethnopharmacology. 134(1): p. 89-96.
8-Rush AJ, Trivedi MH, Wisniewski SR, Stewart JW, Nierenberg AA, Thase ME, et al. Bupropion-SR, sertraline, or venlafaxine-XR after failure of SSRIs for depression. N Engl J Med 2006; 354(12): 1231-42.
9. Lustman PJ, Freedland KE, Griffith LS, Clouse RE. Fluoxetine for depression in diabetes: a randomized doubleblind placebo-controlled trial. Diabetes Care 2000; 23(5): 618-23.
10-Sewitch MJ, Blais R, Rahme E, Bexton B, Galarneau S. Pharmacologic response to depressive disorders among adolescents. Psychiatr Serv 2005; 56(9): 1089-97.
11- اداره كل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي. اطلاعات و كاربرد داروهاي گياهي رسمي ايران. شركت داروگستر رازي، 1380: 164-64
12- Sean C Sweetman. Martindale: The complete drug reference. 2002: 290