پاي خر (1)
Tussilago farfara L.
Family: Asteraceae
Synonyms: Farfara radiata Gilib., Cineraria farfara Bernh., Tussilago alpestris Hegetschw.
English name: Colt's – foot, Common colt's foot, Horse-hoof
ريخت شناسي گياه: گياهي علفي و ريزوم‌دار است. گلها به رنگ زرد طلايي و قبل از پيدايش داراي برگهاي بن رست قاعده‌اي و به اشكال تخم مرغي يا مثلثي - قلبي و غالباً بسيار بزرگ مي‌باشد. شاخه‌ها بدون برگ، منتهي به گل آذين كپه‌اي شكل است (2).
محل رويش: در نواحي شمالي، غربي، جنوبي و استان مركزي، شميرانات، راه چالوس، سياه بيشه و دامنه‌هاي مرطوب كندوان مي‌رويد (2، 3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: گلها قبل از باز شدن (اسفند تا فروردين ماه) بايد برداشت شوند. برگهاي آن در ارديبهشت تا خرداد ماه موقعي كه رشد كامل خود را پيدا نمودند، برداشت مي‌شوند (3).
قسمت مورد استفاده: گل و برگها (4).
كاربرد درماني: اين گياه ضدسرفه، ضدباكتري، آرامبخش، مدر، ملين، خلط آور و ضدگرفتگي عضلاني مي‌باشد. جوانه‌هاي خشك شده بعنوان تقويت ريه در درمان آسم، برگ خشك شده آن در درمان سرفه، سرماخوردگي و برونشيت و پودر برگ آن بصورت موضعي براي درمان گرفتگي بيني و رفع سردرد مصرف مي‌شود (5).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: بواسطه حضور پلي ساكاريدهاي محلول در آب، گياه اثر ضدالتهابي و بواسطه سزكوئي ترپن‌هاي موجود در گياه اثر مهاري بر اتصال فاكتور فعال كننده پلاكتي (PAF) به رسپتور را دارد و يا شبيه دوپامين (بدون تاكي فيلاكسي) محرك سيستم قلب و عروق و سيستم تنفسي مي‌باشد (4). تأثير آنتي اكسيداني و مهار سلولهاي عصبي از عصاره اين گياه گزارش شده است (6).
احتياط مصرف: پيروليزيدين اين گياه اثر سمي روي كبد دارد (5).
منع مصرف: مطلبي يافت نشد.
تركيبات شيميايي: فلاونوئيد، اسانس، اسيدهاي گياهي، پلي ساكاريد (موسيلاژ)، تانن، فيتواسترول، پيروليزيدين آلكالوئيد (توسيلاژين)، ويتامين C، روي، گيلكوزيدهاي تلخ، كولين، اسيد چرب (پارافين) مي‌باشد (4، 7).
نحوه و ميزان مصرف: دم كرده: 5/2-5/1 گرم از پودر آن بمدت 5 تا 20 دقيقه بصورت روزانه كاربرد دارد (8).
مصرف غذايي: برگهاي آن در تهيه سالاد، پخت غذا و همچنين بصورت چاي مصرف مي‌شود (5، 9).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Fr.: Mediflor Tisane pectoral Alsaee; UK.: Anti bron; Chesty cough Relief (10).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد سوم. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 548
3- صمصام شريعت، هادي. پرورش و تكثير گياهان دارويي. ماني، 1374: 197
4- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 85, 86
5- James A. Duke. CRC Handbook of Medicinal Herbs 1989: 493
6- Cho J, Kim HM, Ryu JH, Jeong YS, Lee YS, Jin C. Neuroprotective and antioxidant effects of the ethyl acetate fraction prepared from Tussilago farfara L. Biol Pharm Bull. 2005 Mar;28(3):455-60
7- Anderw Chevallier. The Encyclopedia of Medicinal Plants. 1996: 277
8- Bisset N.G. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. CRC Press. 2007: 198
9- Dent bown. Encyclopedia of Herbs and other uses. 1996: 216, 365
10- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Complete Drug Reference. 2007: 1402