خار مریم (1)
خار علیص، عكوب، حرشف
Silybum marianum (L.) Gaertn.
Family: Asteraceae
Synonyms: Carduus marianus L., Carduus mariae Crantz, Carduus lactifolius Stokes
English name: Milk thistle, Holy thistle, Bleesed milk thistle, St. mary thistle
ريخت شناسي گياه: گياهي دو ساله، بدون كرك، با رنگ سبز مات، خاردار، با ساقه‌هاي ايستاده، ضخيم، ساده يا كمي منشعب است. شاخه‌ها نسبتاً ضخيم، منتهي به يك كپه سبز و داراي شيارهاي طولي است. برگها بزرگ داراي لكه‌هاي سفيد در اطراف رگبرگها، چند بخشي شانه‌اي، با بخشهاي تخم مرغي – مثلثي و خاردار مي‌باشد. گل صورتي – ارغواني رنگ، مژكدار و خاردار، هر يك منتهي به يك زائده وسيع سرنيزه‌اي، خاردار و منتهي به نوك بوده كه در بخش پايين خاردار و شانه‌اي، گسترده – برگشته مي‌باشد (2).
محل رويش: در گنبد كاووس، بين گرگان، نوده كلاردشت، دره هراز، دشت مغان، پشت كوه، ملاثاني در اهواز، شوش، حيدريه، رامهرمز، ايذه و كازرون پراكندگي دارد (2).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: دانه‌ها در اواخر تابستان جمع‌آوري مي‌گردند (3).
قسمت مورد استفاده: بذر و برگ (4، 5).
كاربرد درماني: برگها حاوي ماده تلخ مقوي است و براي درمان كاهش اشتها و سوءهاضمه مصرف مي‌شود. دانه‌ها، در درمان ناراحتيهاي كبد، كيسه صفرا، طحال، كوليك ناشي از سنگ‌هاي صفراوي و يرقان كاربرد دارد. تحقيقات جديد نشان داد كه مصرف اين گياه موجب كاهش چربي و قند خون در بيماران مبتلا به ديابت نوع دوم كه مبتلا به قند خون بالا هستند مي‌شود (6، 7).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: سيلي مارين موجود در گياه، وابسته به دوز باعث مهار افزايش كلسترول ناشي از رژيم غذايي مي‌شود و همچنين سبب افزايش گلوتاتيون كبد و بدنبال آن كاهش كلسترول كبد مي‌شود (6). بعلاوه اين داروي گياهي موجب حفاظت كبدي ناشي از هپاتيت ويروسي C و مهار رشد سلولهاي سرطاني و محافظت سلولهاي بدن در برابر عوارض شيمي درماني و همچنين محافظت سلولهاي كليه در برابر مسموميت از جنتامايسين مي‌گردد (7، 8).
احتياط مصرف: مطلبي يافت نشد.
منع مصرف: مطلبي يافت نشد.
تركيبات شيميايي: پروتئين، ليپيد، قند، فلاونوئيد (كوئرستين)، سيلي بين (9).
نحوه و ميزان مصرف:
1- دم كرده: 1 قاشق مرباخوري دانه گياه، در نصف فنجان آب خيسانده شود 5/1-1 فنجان، يكبار در روز ميل شود.
2- پودر گياه: يك قاشق مرباخوري پودر دانه همراه آب 5-4 بار در روز ميل شود.
3- تنتور: 25-15 قطره، 5-4 بار در روز ميل شود (4).
مصرف غذايي: بطور سنتي بصورت سبزي تازه در اروپا مصرف مي‌شود (4).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Ger.: Alepa; Fr.: Legalon - Livergol (10)
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. فلور ايران (جلد 9). موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع، 1362: 1095
3- Anderw Chevallier. The Encyclopedia of Medicinal Plants. 1996: 71
4- John B. Lust. The Herb Book. 1974: 267
5- يزداني، داراب. شهنازي، سحر. سيفي، حامد. كاشت، داشت و برداشت گياهان دارويي. جهاددانشگاهي واحد شهيد بهشتي، 1383: 151
6- Planta medica 64 (1998) 138 – 142
7- Huseini HF, Larijani B, Heshmat R, Fakhrzadeh H, Radjabipour B, Toliat T, Raza M. The efficacy of Silybum marianum (L.) Gaertn. (silymarin) in the treatment of type II diabetes: a randomized, double-blind, placebo-controlled, clinical trial.Phytother Res. 2006 Dec;20(12):1036-9
8- Varzi HN, Esmailzadeh S, Morovvati H, Avizeh R, Shahriari A, Givi ME. Effect of silymarin and vitamin E on gentamicin-induced nephrotoxicity in dogs. J Vet Pharmacol Ther. 2007 Oct;30(5):477-81.
9- Jean Bruneton. Pharmacognosy Phytochemistry Medicinal Plants. 1995: 250
10- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Extra Pharmacopoeia. 1996: 994