Eucalyptus spp.
اكاليپتوس (1)
Eucalyptus spp.
Family: Myrtaceae
English name: Gum tree, Eucalyptus, River red gum
ريخت شناسي گياه: اكثر گونه‌هاي اين گياه درختاني با ارتفاع زياد. برگها در غالب اكاليپتوس‌ها بصورت دو شكل. گلها داراي 4 يا 5 كاسبرگ تحليل رفته و گاهي فاقد آن. گلبرگها 4 يا 5 عدد بهم پيوسته، غنچه‌ها هنگام شكفتن گل با برخاستن پرچمهاي خميده از جا كنده شده و مي‌افتند (2).
محل رويش: بومي استراليا است (1) و در اكثر نقاط شمالي و جنوبي ايران بصورت كاشته شده وجود دارد (3).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: در مورد گونه E. globulus Labill كه گونه دارويي شناخته شده جنس اوكاليپتوس مي‌باشد در منابع گفته شده است كه برگها از قسمتهاي مسن گياه جمع‌آوري مي‌شوند (4).
قسمت مورد استفاده: برگها و اسانس (5).
كاربرد درماني: درمان التهاب غشاء مخاطي، ضدعفوني كننده مجاري تنفسي، درمان برونشيت، روماتيسم مفصلي، آبريزش بيني، آسم، آمفيزم، آنتي سپتيك، در تركيب دهان شويه و خمير دندان، دافع حشرات، موضعي در درمان سوختگي، زخم و عوارض روماتيسم. در طب سنتي بصورت خوراكي در درمان بيماري مثانه، آسم، تب، انفلوانزا، سرفه، بيماري‌هاي كليه و كيسه صفرا، كم اشتهايي و ديابت بصورت موضعي نيز در درمان زخم، آكنه، استوماتيت، خونريزي لثه، درد و روماتيسم مفصلي، نورالژي، سوزاك و اختلالات گوارشي (6).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: بواسطه حضور گليكوزيدهاي فنلي اثر كاهش دهندگي قند خون و بواسطه حضور اكاليپتول اثر ضد باكتري، ضد التهابي و خلط آوري و بواسطه كوئرستين و هايپروزيد اثر ضدويروس، به خصوص تيپ A آنفلوانزا را دارد (5). همچنين داراي اثرات آنتي اكسيدان، آنتي نئوپلاستيك و ضدالتهاب است (6).
احتياط مصرف: تهوع، استفراغ، درد سوزش اپيگاستر، ازوفاژيت و اسهال در مصرف تركيبات غليظ مشاهده شده است. اريتم، كهير تماسي، خارش، بثورات ميكروپاپولر نيز گاهي رخ مي‌دهد. با كنترل قند خون بيماران ديابتي تداخل ايجاد مي‌كند. تاثير كاهش قند خون اين گياه در حيوان به اثبات رسيده است، اما در انسان ثابت نشده است. بخور اكاليپتوس موجب انتقال آسپرژيلوس فونگوس گرديده است و در نمونه خلط افراد مشاهده شده است.افزايش حساسيت سيستميك نيز در مصرف موضعي آن در يك كودك 6 ساله گزارش شده است كه به صورت بثورات منتشر، پوسته‌ريزي تنه و اندام، تغييرات صدا، آتاكسي، ضعف عضلاني و كاهش سطح هوشياري برگشت پذير بوده است (6).
منع مصرف: در دوران بارداری یا شیردهی از مصرف اکالیپتوس پرهیز کنید. روغن این گیاه اگر استعمال موضعی داشته باشد، سمی نیست (5). اما نباید از این گیاه برای مصارف داخلی استفاده کرد. انجمن فرآوردهای گیاهان دارویی آمریکا برگ اکالیپتوس را از نظر بی خطری در ردیف و درجه دو ارزیابی کرده است. حساسيت به اگنول، بيماري‌هاي التهابي دستگاه گوارش يا مجاري صفراوي و بيماري پيشرفته كبدي (6).
تركيبات شيميايي: اسانس (اوكاليپتول)، فلاونوئيد، تانن، رزين، موم (5).
نحوه و ميزان مصرف:
1- روغن براي مصارف موضعي: 30 ميلي‌ليتر روغن در 500 ميلي‌ليتر آب ولرم (5).
2- براي مصارف گوناگون: دوز خوراكي شامل 2/0-05/0 ميلي‌ليتر (اوكاليپتول يا روغن اوكاليپتوس)، يا
4-2 گرم (عصاره مايع) (7).
مصرف غذايي: در مقادير بسيار كم، بعنوان طعم دهنده در محصولات غذايي كاربرد دارد (5).
نام تجاري داروي موجود در ايران: فرآورده‌هاي تركيبي آوي پكت، بخور اوكاليپتوس، تيميان، ليكوفار (8).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Ger.: Bronchodurat Eucalyptusol; Bronchomed; Eucalyptrol L; Exeu; Nasivin gegen Erkaltung Kinderbad; Pinmenthol Erkaltrungskapseln; Tussidermil N (9).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد سوم. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 609
3- امامي، احمد. شمس اردكاني، محمد رضا. مهرگان، ايرج. فرهنگ مصور گياهان دارويي. مركز تحقيقات طب سنتي و مفردات پزشكي . دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، 1383: 125
4- كميته تدوين فارماكوپه گياهي ايران. 1381. فارماكوپه گياهي ايران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي. معاونت غذا و دارو. 1381: 92-84
5- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 108
6- Thomson PDR. PDR For Herbal Medicines. 3 rd edition. 2005: 293
7- Fetrow CW, Avila Juan R. Professional's Handbook of Complementary & Alternative Medicines. Springhouse: Springhouse. 2001: 288
8- اداره كل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي. اطلاعات و كاربرد داروهاي گياهي رسمي ايران. شركت داروگستر رازي، 1380: 142
9- Sean C Sweetman. Martindale: The complete drug reference. 2002: 1609