سنا (1)
فلوس
Cassia spp.
Family: Fabaceae( Caesalpinaceae)
English name: Cassia, Senna
ريخت شناسي گياه: گونه‌هاي اين جنس غالباً بصورت درختچه‌اي مي‌باشند. برگها مركب شانه‌اي و گلها به رنگ زرد، مجتمع در خوشه‌هاي كناري و انتهايي مي‌باشند. نيام استوانه‌اي يا پهن و مسطح با تقسيمات متعدد كه بر اثر ديواره‌بندي در جهت عرضي تقسيمات مغزدار بوده و منشاء مغز ميانبر نيام است (2).
محل رويش: در استانهاي جنوبي ايران مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان و بلوچستان پراكندگي دارد (1).
زمان برداشت قسمت مورد استفاده: برگها قبل يا در زمان گل‌دهي و نيام در پاييز و هنگام رسيدن جمع‌آوري مي‌شود (3).
قسمت مورد استفاده: برگها و نيام (3).
كاربرد درماني: سنا ملين است و بطور سنتي در درمان يبوست بكار مي‌رود (4).
آثار فارماكولوژيك مشاهده شده: سنوزیدها(sennosides) و سایر آنتروکینون های موجود در گیاه سنا عامل اصلی اثر ملین آن است. سنوزیدها حرکات گوارش را افزایش می دهند. گليكوزيدهاي آنتراكينوني از مجاري معدي – روده‌اي جذب مي‌شوند و در طي متابولسيم، آگليكون آزاد مي‌كند و با ترشح بداخل كولون سبب تحريك و افزايش حركات دودي روده مي‌گردند. گليكوزيدهاي نفتوكينون اين گياه اثر ضدسميت كبدي دارند (4). C. fistula بر لارو پشه‌هاي حامل مالاريا و فيلاريا اثر كشنده داشته است (5).
احتياط مصرف: در بيماران مبتلا به انسداد گوارشي، بيماريهاي گوارشي با منشاء نامشخص، بيماريهاي التهابي روده و يا بصورت دراز مدت مصرف نشود. سنا فعاليت گليكوزيدهاي قلبي را كه سبب كاهش بيش از حد پتاسيم مي‌شوند، افزايش مي‌دهد، همچنين آنتراكينونها باعث بيرنگي ادرار و در نتيجه تداخل در آزمايشهاي تشخيصي مي‌شوند (4).
منع مصرف: مصرف برگ سنا در دوره درمانی بلند مدت ممنوع است در حالیکه مصرف میوه آن محدودیت مصرف ندارد.
تركيبات شيميايي: گليكوزيد آنتراكينوني (سنوزيد)، نفتالن، پلي ساكاريد (موسيلاژ)، فلاونوئيد، اسانس، ساپونين، رزين، اسيد فنليك، اسيد ساليسيليك، اسيد كريزوفانيك (3، 4).
نحوه و ميزان مصرف:
1- دم كرده: 1-5/0 گرم ريشه خشك، سه بار در روز ميل شود.
2- برگچه خشك: 2-5/0 گرم مصرف شود.
3- عصاره مائي: برگ گياه به نسبت 1:1 در الكل 25%، 2-5/0 ميلي‌ليتر ميل شود (4).
مصرف غذايي: بعنوان طعم دهنده غذايي بكار مي‌رود (4).
نام تجاري دارو ساخته شده از گياه:
Fr.: Senokot, X – Perep; Ger.: Abf Uhtee N, Bekunis Instant, Depuran N;
UK.: Ex – Lax, Nylax with Senna, Senolax (6).
منابع:
1- مظفريان، ولي الله. شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران. انتشارات فرهنگ معاصر، 1391
2- قهرمان، احمد. كورموفيتهاي ايران (سيستماتيك گياهي). جلد دوم. مركز نشر دانشگاهي، 1373: 417
3- Andrew Chevalier. The Encyclopedia of Medicinal Plants. 1996: 73
4- Carol a. Newall, Linda a Anderson, J. danid philipson. Herbal Medicines. 1996: 243
5- Parasitol Res. 2008; 102 (2): 289-92
6- Royal Pharmaceutical Society. Martindale, The Extra Pharmacopoeia. 2002: 1249